با وعده‌های توخالی آسمان آبی نمی شود!

این واقعیت که آمارها می‌گویند سالیانه بین 30 تا 40 هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند، یک سوی ماجرا است و سوی دیگر آن بی‌عملی کسانی است که میلیاردها تومان بودجه دریافت می‌کنند تا قانونی به نام هوای پاک را اجرا کنند اما هر روز که می‌گذرد وضعیت بدتر و بدتر می‌شود.
مرتضی میرابی، کارشناس شهری در این باره می‌گوید: وضعیتی که کشور اکنون از نظر آلودگی هوا به آن دچار شده است، به سال‌ها بی‌عملی مسئولان بازمی‌گردد. هیچ نهاد و ارگانی که مسئول اجرای قانون هوای پاک بوده، وظایف خود را به درستی انجام نداده است.
او می‌افزاید: همیشه این مردم بوده‌اند که به دلیل استفاده از وسایل نقلیه شخصی در مظان اتهام قرار گرفته‌اند. اما هیچ کس به این موضوع که بنزین تولید داخل بی‌کیفیت است و همین مساله به آلودگی شهرها دامن می‌زند، توجه نمی‌کند. از طرف دیگر، باید پرسید مسئولان شهری چه امکاناتی را در مورد حمل و نقل عمومی برای مردم در نظر گرفته‌اند که آنها استفاده از این امکانات را به استفاده از وسایل نقلیه شخصی ترجیح بدهند؟
میرابی می‌گوید: در ساعت‌هایی که پیک رفت و آمد است، به خصوص اول صبح و هنگام عصر در همین شهر تهران افرادی که مجبورند از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند، با مشکلات بسیاری از جمله کمبود اتوبوس، مترو و تاکسی مواجه‌اند. از طرف دیگر، صف های طولانی و ازدحام بیش از حد در این وسایل باعث می‌شود که بسیاری از افراد قید استفاده از حمل و نقل عمومی را بزنند. در حالی که اگر این سامانه با ظرفیت بالا مشغول به فعالیت باشد، چالش آلودگی هوا تا حد زیادی برطرف می‌شود.
این کارشناس شهری در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید: چندین ماه است که شهرداری وعده اضافه شدن اتوبوس‌های جدید را به ناوگان حمل و نقل شهری به مردم داده است اما هنوز خبری از آنها نیست. از طرف دیگر، تعداد قطارها و واگن‌های مترو، پاسخگوی حجم مسافرانی که در برخی ایستگاه‌ها جا به جا می‌شوند، نیست.
او می‌افزاید: در بیشتر شهرهای بزرگ از جمله تهران، سیستم حمل و نقل عمومی به شدت ناکارآمد است. وقتی به اندازه کافی وسیله حمل و نقل عمومی وجود نداشته باشد و مردم برای جا به جایی مجبور باشند در مترو یا اتوبوس به صورت فشرده سوار شوند -در این بین اتفاقاتی مانند جیب‌بری نیز رخ بدهد- مسئولان نمی‌توانند ادعا کنند که مردم باید در مورد قانون هوای پاک مسئولیت‌پذیرتر باشند.
میرابی تاکید می کند: مسئولان کشور همیشه سعی دارند تمامی کمبودها را به مردم ربط بدهند؛ برای مثال کم‌آبی را حاصل استفاده بیش از حد آب در شهرها می‌دانند. در صورتی که همه به خوبی می دانیم هدر رفت آب در کشاورزی و صنعت ده‌ها برابر بیشتر از شهرها است. در مورد کمبود و برق و انرژی‌های دیگر هم همین طور است. در حالی که این مشکلات هیچ ربطی به مردم ندارد و بی‌برنامه بودن مسئولان و بی‌توجهی آنها به ذخایر انرژی و … باعث بروز چنین شرایطی در جامعه شده است.
در همین ارتباط ،وزارت نیرو نیز در گزارشی به بررسی دلایل و عوامل آلودگی هوا پرداخته و آورده است: به طور مثال با اینکه بر اساس منابع مختلف ایران به لحاظ راندمان نیروگاه‌های حرارتی جزو ۱۵ کشور برتر جهان است، اما به طور پیوسته وزارت نیرو تلاش می‌کند تا با راه‌اندازی واحدهای با راندمان بالا و نیروگاه‌های جدید همانند نیروگاه‌های کلاس اف، راندمان نیروگاه‌ها را افزایش داده و در نتیجه از میزان مصرف سوخت فسیلی بکاهد.در این گزارش آمده است: اکنون در حالی که متوسط راندمان نیروگاه‌های حرارتی جهان ۳۹ درصد است، این رقم در پایان نیمه نخست سال جاری در ایران به بیش از ۳۹. ۵ درصد رسیده است که از متوسط جهانی بالاتر است و نسبت به سال گذشته ۰. ۵ درصد بهبود یافته است.
همچنین باتوجه به توسعه ظرفیت شبکه برق کشور از ۳۰ هزار مگاوات در دهه ۷۰ به بیش از ۹۴ هزار مگاوات در سال جاری، در حال حاضر متوسط عمر ناوگان نیروگاهی کشور کمتر از ۲۰ سال است و تنها حدود ۱۵ درصد از نیروگاه‌ها دارای سن بالا هستند و نیاز به نوسازی دارند که عملیات نوسازی نیروگاه‌های موجود از طریق اختصاص اعتبار بهینه‌سازی به صورت مستمر و سالانه در حال انجام است و تنها در سال ۱۴۰۳ بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد ریال جهت انجام بهینه‌سازی تجهیزات و سیستم‌های نیروگاه فقط در بخش نیروگاهای دولتی اختصاص داده شده است.
با این وجود در خصوص پدیده آلودگی هوا انتقاد مهمی که نسبت به نیروگاه‌ها و نقش آن‌ها در وقوع این پدیده نامطلوب زیست محیطی مطرح می‌شود، موضوع مصرف مازوت در نیروگاه‌هاست، واقعیتی که البته وزارت نیرو بارها اعلام کرده است با توجه به اینکه عمده نیروگاه‌های حرارتی بر پایه سوخت گاز طراحی شده است و نیز سوخت مازوت هزینه‌های تعمیر نیروگاه‌ها را افزایش می‌دهد، تمایلی به استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها ندارد.گزارش یادآورشده است: با این وجود باتوجه به کسری شدید سوخت گاز در کشور به ویژه در فصل سر و ضرورت تولید برق برای بخش‌های مختلف، وزارت نیرو تنها در مقاطعی از سال آن هم در کمتر از ۸ درصد از واحدهای نیروگاهی به ناچار مازوت استفاده می‌کند.
مطالعات نشان می‌دهد در صورت تخصیص مقادیر بالاتر از ۴۵ درصد از سهم سوخت مصرفی نیروگاه‌های بخاری به مازوت، به ازای هر ١٠ درصد افزایش، به طور متوسط یک درصد راندمان، سه درصد ضریب بهره‌برداری و حداقل سه میلیون مگاوات ساعت ظرفیت تولید ناویژه نیروگاه‌های بخاری کشور کاهش می‌یابد.گزارش یادآورشده است: دو پرسش مهمی که اینجا مطرح می‌شود این است که بر اساس واقعیت‌های ذکر شده، سهم نیروگاه‌های حرارتی در تولید آلاینده‌های جوی چقدر است و برای کاهش میزان آلاینده‌های جوی نیروگاه‌ها چه اقداماتی باید در دستور کار قرار بگیرد؟
در خصوص پرسش نخست پاسخ این است که براساس ترازنامه انرژی ۸۰ درصد ذرات معلق تولیدشده در کشور مربوط به بخش حمل‌ونقل است و سهم بخش نیروگاهی در تولید ذرات معلق حدود هفت درصد است. همچنین مستند به داده و اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، از مجموع ۷۱۷ هزار و ۲۷۱ تن انتشار آلاینده‌های گازی و ذرات معلق در تهران حدود ۵۸۹ هزار۶۲۹ تن (۸۲ %) نیز مربوط به منابع متحرک است.
همچنین از مجموع آلاینده‌های گازی و ذرات معلق تولید شده در تهران تنها ۴۰ هزار و ۶۵۰ تن مربوط به نیروگاه‌ها است که نشان می‌دهد سهم نیروگاه‌ها در ایجاد آلودگی تهران چیزی حدود ۵ درصد است که از متوسط کشوری (۷ درصد) نیز پایین‌تر است. باوجود سهم پایین نیروگاه‌ها در تولید آلاینده‌های جوی کلانشهرها، قانون هوای پاک تکالیفی را بر عهده دولت قرار داده است تا از این طریق میزان تولید آلاینده‌های نیروگاهی از شرایط کنونی نیز کمتر شود.
بر همین اساس با توجه به ماده ۱۸ قانون هوای پاک و همچنین اصلاحیه ماده ۲۳ آیین‌نامه فنی ماده ۲ قانون مذکور، سوخت استاندارد باید در اختیار نیروگاه‌ها قرار گیرد. در صورت اجرای کامل این قانون و استاندارد شدن سوخت، آلایندگی نیروگاه‌ها در صورت استفاده از سوخت مایع، به شدت کاهش خواهد یافت.در صورت اجرای صحیح تکالیف قانون هوای پاک، میزان گوگرد موجود در سوخت از ۳.۵ درصد به ۰.۸درصد جرمی کاهش می‌یابد که این مهم سبب می‌شود در صورت ناترازی گاز طبیعی در فصول سرد، حتی اگر نیروگاه‌ها از سوخت جایگزین (مازوت) استفاده کنند نیازی به پیش‌بینی تجهیزات کاهنده در محل مصرف نیز نخواهد بود.
وزارت نیرو در کنار همه اقداماتی که برای توسعه و بهبود راندمان نیروگاه‌های حرارتی انجام می‌دهد، مجموعه دستورکارهای متعددی را در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در پیش گرفته است تا از این طریق نسبت به تنوع بخشی به سبد تولید برق و کاهش سهم سوخت‌های فسیلی در تولید برق کمک کند.