آداب و رسوم در ایران زمین بسیار متنوع، گسترده و متفاوت و همچنین بعضاً عجیب است که اغلب در آیین‌هایی چون ازدواج، عزاداری، سالگردهای آنها، نوروز و جشن های تاریخی و ملی به نمایش گذاشته می شود.
برخی از این آداب و رسوم قدمتی چند هزار ساله دارند و به خودی خود جاذبه گردشگری محسوب می شوند؛ برخی دیگر که قدمت و عمق هویتی چندانی در تاریخ ندارند نیز آنقدر افراطی و خطرآفرین هستند که به نوعی منجر به دافعه فرهنگی – گردشگری شده اند. یکی از این آیین‌ها تیراندازی با سلاح شکاری و حتی جنگی در مراسمی چون عروسی و عزا است.
این نوع تیراندازی عمری کوتاه‌تر از اختراع تفنگ دارد و برخی کارشناسان قدمت حدودی آن را کمتر از یکصد سال و برخی دیگر نیز مربوط اواسط سده سیزدهم خورشیدی می‌دانند اما در سال‌های اخیر رواج این رفتار منجر به کشته شدن دهها نفر از شهروندان به خصوص کودکان و زنان شده و نوعی آزردگی اجتماعی را به همراه داشته است. اگرچه برخی جلوگیری از این رفتار را مسئولیتی حاکمیتی و امنیتی می‌دانند اما واقعیت این است که تغییر رفتارهای نادرست نیازمند اقدام فرهنگی و اجتماعی است.
آمارهای نگران کننده از مرگ و میر ناشی از تیراندازی در مراسم‌ها جنبه امنیتی این رفتار ناشایست را سنگین تر کرده است؛ به تازگی معاون اجتماعی و سخنگوی فراجا اعلام کرده طی ۲ سال اخیر ۳۵ نفر بر اثر تیراندازی در مراسمات عروسی و عزاداری جان خود را از دست دادند و تقریباً تمامی این افراد فاعل این اقدام نبوده و صرفاً مهمان و کاملا بی تقصیر بودند. اما با وجود اینکه به وجه انتظامی و امنیتی آن خواهیم پرداخت، سوال نخست این است که آیا چنین ریشه فرهنگی و تاریخی دارد؟
هویت یک رسم کُشنده
شاید به طور دقیق نتوان علت و عامل اصلی شکل گیری چنین رسمی را بیان کرد اما برخی جامعه شناسان معتقد هستند ریشه هویتی تیراندازی در مراسمات رسمی ناشی از سر و صدای آن بوده که جایگزینی برای انواع دیگر وسائل سنتی مانند طبق و شیپور شده است.
حسین زمانی جامعه شناس در نقطه نظری که در این زمینه ارائه داده، معتقد است: آنگونه که از مطالعات مردم‌شناسان و روانشناسان اجتماعی پیداست، در سده های گذشته در برخی جوامع مردمان برای «ابراز هیجان» از ابزارهایی همچون تپل و دهل و در پاره ای موارد از تیراندازی، استفاده می کردند. چه، آنان از آن طریق می خواستند تا هم صدای احساس خود را به نقاطی دورتر از محل سکونت خویش برسانند و آن دیگران را به محفل جشن یا سوگ خود فراخوانند و هم «هیجان متراکم» خویش را از اعماق قلب و درونشان بیرون بریزند.
به گفته این جامعه شناس، آنگونه که مردم شناس مشهور خانم مارگارت مید، در آثار خویش (نظیر بلوغ در ساموا) نشان داده است، قبایل اولیه در مراسم های خود از ساز و آواز و شلیک گلوله استفاده می‌کردند تا از آن طریق بر «ترس از غریبه» فایق آیند. گویی آنان همواره در ترسی مبهم و آزاردهنده به سر می برده اند. اما امروزه اینگونه کنش های قبیله ای نه تنها (به جز در معدود قبایل ابتدایی نقاط دور افتاده آفریقا با آمریکای لاتین) به کل منسوخ شده اند و مردود شمرده می شوند و کارکرد اولیه خود را به تمامی از دست داده اند، بلکه به نوعی «کنشی ناهنجار» تبدیل شده اند و نوعی « رفتار غیرمتمدنانه» و غیر شهروندی تلقی می شوند.
عباس قنبری عدیوی کارشناس حوزه مردم شناسی نیز در گزارشی که سال گذشته منتشر شد نظری مشابه داشت؛ وی معتقد بود که رسم تیراندازی در مراسم عروسی و عزا به شکل کنونی رسم ریشه‌داری نیست و در گذشته برای اجرای آن باید آداب و شرایط خاصی در نظر گرفته می‌شد. در گذشته اسلحه کاربرد دفاعی و شکاری برای مردم عشایر و روستایی داشت با این وجود افرادی که سلاح در اختیار داشتند در هر شرایطی دست به اسلحه نمی‌بردند اما اکنون حمل اسلحه در مراسم عروسی جنبه تفریح و سرگرمی دارد و بدتر آنکه افرادی دست به اسلحه می‌برند که نه مجوز آن را دارند و نه مهارت لازم برای استفاده از این ابزار را فراگرفته‌اند.
وی که به بررسی این رسم در میام مردم چهارمحال بختیاری پرداخته معتقد است که ریشه کاربرد تفنگ در فرهنگ بختیاری و استان‌های همجوار به زمانی برمی‌گردد که سلاح وارد زیست فرهنگی و اجتماعی آنها شد اما بررسی‌های بیشتر حاکی از آن است که سابقه استفاده از تفنگ در مراسم عروسی و عزا به نیم قرن اخیر می‌رسد اما طریق استفاده از آن به شکل کنونی نبوده است.
نکته حاضر اهمیت در نظرات این دو کارشناس استفاده از چنین خرده فرهنگ یا رسمی میان مردمان قومی و قبیله‌ای است. در واقعیت نیز چنین اقدامی بسیار نادر در میان مناطق متراکم شهری و روستاهای فاقد اقوام متمرکز دیده می‌شود. اما در یک جمع بندی باید گفت که نه تنها تیراندازی در مراسمات رسمی ریشه کهنی ندارد، بلکه باعث از بین رفتن و خدشه دار شدن برخی آیین های اصیل نیز شده است. علاوه بر این نتایج وحشت‌بار تفنگ بازی در مراسمات رسمی زمینه را برای کمرنگ شدن چنین مراسم‌هایی که در میام اقوام کهن قدمتی باستانی دارد فراهم می کند زیرا ترس و وحشت یکی از عوامل نابودی آیین ها و فرهنگ است.
ثبت دیدگاه