وقتی خاطره‌ها به تاریکی می‌روند

همدان امروز با نرخ سالمندیِ حدود ۱۳.۹ درصد از جمعیت خود، جزو هفت استان سالمند کشور محسوب می‌شود؛ آماری که نشان می‌دهد بار این بیماری در استان بیش از پیش قابل لمس است. کارشناسان سلامت می‌گویند اگرچه درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام، توانبخشی شناختی، مشاوره روانشناسی و سبک زندگی سالم می‌تواند روند بیماری را کندتر کرده و کیفیت زندگی بیماران را ارتقاء دهد.
روز جهانی آلزایمر فرصتی است تا جامعه بار دیگر به اهمیت مراقبت از سالمندان و بیماران مبتلا توجه کند و ضرورت همکاری میان نهادهای درمانی، حمایتی و پژوهشی را یادآور شود؛ همکاری‌ای که می‌تواند هم امید به بهبود کیفیت زندگی بیماران را تقویت کند و هم مسیر پیشگیری و کنترل این بیماری را روشن‌تر سازد.
فریده، دختر پدری ۷۴ ساله که به آلزایمر مبتلاست، وضعیت زندگی با او را چنین توصیف کرد: گاهی پدرم ما را نمی‌شناسد؛ اسم ما را فراموش می‌کند یا نمی‌داند کجای خانه است. گاهی خودش را جوان تصور می‌کند و اعضای خانواده را غریبه می‌بیند. دیدن لبخندش که ناگهان با گیجی و ترس جایگزین می‌شود، قلبم را به درد می‌آورد.
وی ادامه داد: حافظه کوتاه‌مدت پدرم تقریباً از دست رفته است؛ کارهای روزمره‌اش را چندین بار تکرار می‌کند و گاهی فراموش می‌کند داروی خود را مصرف کند یا حتی غذا بخورد. بیرون رفتنش همیشه ما را نگران می‌کند؛ ممکن است راه خانه را فراموش کند و گم شود. همه روزهای ما با اضطراب و مراقبت دائمی سپری می‌شود.
فریده با صدایی آرام و غمگین اضافه کرد: زندگی با کسی که آلزایمر دارد، یعنی لحظه‌ای آرامش نداشتن؛ هر دقیقه باید حواسش را جمع کنیم، یادآوری کنیم و مراقب باشیم. دیدن کسی که روزی همه خاطراتش با خانواده و دوستان پر بوده، اکنون درگیر فراموشی و ناتوانی است، بسیار سخت و دلخراش است.
به منظور بررسی بیشتر وضعیت بیماران مبتلا به آلزایمر در همدان و خدمات ارائه‌شده توسط بهزیستی گفت‌وگویی با معاون امور توانبخشی بهزیستی استان همدان انجام شد تا چالش‌ها، نیازها و برنامه‌های حمایتی این افراد و خانواده‌هایشان به تفصیل تشریح شود.
تمام خدماتی که به معلولان ارائه می‌شود، به افراد مبتلا به آلزایمر نیز تعلق می‌گیرد
محمد قادری احسان‌پور با اشاره به اهمیت حمایت از بیماران مبتلا به آلزایمر، اظهار کرد: در بهزیستی هر فردی که به دلیل بیماری دچار معلولیت شود، در کمیسیون پزشکی سازمان کد معلولیت دریافت می‌کند و آلزایمر نیز یکی از اختلالاتی است که معمولاً در کمیسیون‌های پزشکی مانند کمیسیون توانبخشی و بیمار اعصاب و روان تأیید می‌شود. به عبارت دیگر، تقریباً هر فرد مبتلا به آلزایمر که به کمیسیون مراجعه کند، کد معلولیت دریافت کرده و از خدمات توانبخشی و حمایتی سازمان بهره‌مند می‌شود.
وی بیان کرد: بیشتر از نیمی از سالمندانی که به کمیسیون‌های پزشکی بهزیستی مراجعه می‌کنند، دچار مشکلات حافظه‌ای و درجات مختلف آلزایمر یا دمانس هستند و این امر نشان می‌دهد که آلزایمر یکی از چالش‌های اصلی حوزه سالمندی در استان همدان است و نیازمند برنامه‌ریزی و خدمات حمایتی گسترده است.
قادری احسان پور افزود: اکثر بیماران آلزایمری در دوران سالمندی هستند و می‌توانند از خدمات مراکز نگهداری و مراکز روزانه سالمندان استفاده کنند. این خدمات شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتار درمانی، تأمین هزینه‌های درمانی و پروتزها است و به طور کلی، تمام خدماتی که به معلولان ارائه می‌شود، به افراد مبتلا به آلزایمر نیز تعلق می‌گیرد.
معاون امور توانبخشی بهزیستی استان همدان درباره آمار بیماران تحت پوشش بهزیستی، اضافه کرد: آمار تفکیکی از بیماران آلزایمری موجود نیست، زیرا بسیاری از افراد با انواع و اقسام اختلالات به کمیسیون‌های مختلف مراجعه می‌کنند و صرفاً تفکیک کردن آن‌ها کاربرد چندانی برای بهبود خدمات به جامعه هدف ندارد. اما بخش عمده سالمندانی که به کمیسیون‌های پزشکی مراجعه می‌کنند، دچار مشکلات حافظه‌ای و درجات مختلف آلزایمر یا دمانس هستند.
پرستاری دائمی و لوازم بهداشتی، هزینه‌های سنگینی به خانواده‌ها تحمیل می‌کند
وی با بیان اینکه پرستاری دائمی و لوازم بهداشتی، هزینه‌های سنگینی به خانواده‌ها تحمیل می‌کند و بهزیستی کمک‌هزینه لوازم بهداشتی ارائه می‌دهد، اما با توجه به تورم فعلی، پوشش هزینه‌ها به اندازه کافی پاسخگوی نیاز خانواده‌ها نیست گفت:در استان همدان مراکز تحت پوشش بهزیستی برای نگهداری سالمندان و بیماران آلزایمری وجود دارد که شامل آسایشگاه‌ها و خانه‌های حمایتی سالمندان است و خدمات گسترده‌ای را به این افراد ارائه می‌کنند.
معاون توانبخشی بهزیستی استان همدان، با اشاره به وضعیت سالمندان و بیماران مبتلا به آلزایمر در استان، اعلام کرد: در همدان سه آسایشگاه ویژه سالمندان، دو خانه حمایتی و یک مرکز جامع به نام ابوالفضل وجود دارد که پذیرای سالمندان و افرادی است که دچار آلزایمر هستند و هرچند همه این افراد سالمند نیستند، اما بخش زیادی از مراجعه‌کنندگان به این مرکز بیماران آلزایمری هستند.
وی با بیان اینکه بهزیستی استان برنامه‌های متنوعی برای ارتقای آگاهی عمومی و پیشگیری از معلولیت‌ها دارد که به ویژه در حوزه سالمندی تمرکز دارند، اضافه کرد: طرح‌های توانمندسازی سالمندان در شش شهر استان در حال اجراست و علاوه بر آن، برنامه‌های آگاه‌سازی درباره انواع اختلالات، بیماری‌ها و معلولیت‌ها به صورت مستمر دنبال می‌شود.
قادری با اشاره به طرح جدید «سلام»، تصریح کرد: افتتاحیه این طرح که مخفف «سلامت اجتماع محور» است، در نیمه اول مهرماه برگزار می‌شود و اولویت آن سالمندان هستند. آلزایمر یکی از موارد اصلی تحت پوشش این طرح بوده و هدف از آن ارائه خدمات حمایتی و توانمندسازی سالمندان و ارتقای آگاهی عمومی است.
قادری احسان پور درباره مشکلات عمده این بیماران و خانواده‌هایشان بیان کرد: مهم‌ترین چالش خانواده‌ها، فراموشی و ضعف حافظه کوتاه‌مدت بیماران است و این افراد ممکن است یک کار را چندین بار تکرار کنند، داروی خود را نخورند یا چند بار مصرف کنند و یا از خانه خارج شوندو راه برگشت را پیدا نکنند و به مرور زمان بیماران دچار مشکلات فیزیولوژیک مانند اختلال در عملکرد کلیه، کبد، قلب و سایر اعضای داخلی می‌شوند و کنترل ادرار و مدفوع را از دست می‌دهند. همچنین مشکلات گفتاری، کندی حرکات و نیاز مداوم به مراقبت از جمله چالش‌های جدی این افراد است.
خانواده‌ها باید به اختلالات حافظه بیماران توجه ویژه داشته باشند
یک روانشناس بالینی درباره علائم بیماری آلزایمر هشدار داد و اظهار کرد: خانواده‌ها باید به اختلالات حافظه، مشکلات شناختی و تغییرات رفتاری و شخصیتی بیماران توجه ویژه داشته باشند، چرا که این علائم به تدریج شدیدتر شده و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
ناهید یلفانی افزود: فراموش کردن اطلاعات تازه آموخته شده، پرسش‌های تکراری و عدم یادآوری وقایع اخیر از اولین و برجسته‌ترین نشانه‌های آلزایمر است و بیماران اغلب برای انجام کارهای روزمره بیش از حد به یادداشت‌ها یا کمک اعضای خانواده متکی می‌شوند همچنین ممکن است فرد در انجام کارهای پیچیده یا مدیریت امور مالی دچار مشکل شود و توانایی تمرکز یا انجام چند کار همزمان را از دست بدهد.
این روانشناس ادامه داد: حتی انجام کارهای آشنا مانند رانندگی در مسیرهای همیشگی یا پختن غذایی که سال‌ها درست می‌کرده، برای بیماران دشوار می‌شود و گاهی کارها به صورت غیرمعمول و اشتباه انجام می‌شود، مانند انتخاب لباس نامناسب برای هوا. فراموش کردن تاریخ، فصل‌ها و گم شدن در مکان‌های آشنا، کاهش توانایی درک مفاهیم انتزاعی و مشکلات بینایی و فضایی از دیگر نشانه‌های شایع هستند که حتی می‌توانند تشخیص چهره‌های آشنا را برای بیمار دشوار کنند.
وی اضافه کرد: مشکلات گفتاری و نوشتاری نیز در بیماران آلزایمری مشاهده می‌شود، به گونه‌ای که فرد در یافتن کلمات مناسب دچار مشکل شده، جملات یا کلمات را تکرار می‌کند و نمی‌تواند یک مکالمه را دنبال کند. بیماران اشیا را در مکان‌های غیرمنطقی قرار می‌دهند و گاهی دیگران را به سرقت آن‌ها متهم می‌کنند، ضمن آنکه ضعف قضاوت و تصمیم‌گیری نادرست نیز در آن‌ها دیده می‌شود. کاهش علاقه به فعالیت‌های اجتماعی و تغییرات شدید در خلق و خو و شخصیت، مانند افسردگی، اضطراب، پرخاشگری و شکاکی، از دیگر پیامدهای این بیماری است.
یلفانی تاکید کرد: مهم‌ترین نکته برای خانواده‌ها این است که این علائم گذرا نیستند و به تدریج بدتر می‌شوند و زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. خانواده‌ها باید به کاهش توانایی بیمار در انجام امور مستقل مانند خرید، پرداخت قبوض، آشپزی و رانندگی توجه داشته باشند.
این روانشناس با بیان اینکه کمک به بهبود کیفیت زندگی هم برای بیماران آلزایمر و هم برای قهرمانان واقعی داستان، یعنی مراقبینشان، اهمیت زیادی دارد. این یک سفر طولانی و پرچالش است، اما با برنامه‌ریزی و حمایت مناسب، می‌توان آن را مدیریت کرد، گفت: ایجاد یک روتین روزانه قابل پیش‌بینی برای بیماران، از جمله زمان ثابت بیدار شدن، غذا خوردن، حمام و خوابیدن، باعث افزایش احساس امنیت و کاهش سردرگمی می‌شود. همچنین محیط خانه باید ایمن و آرام باشد؛ اقداماتی مانند قفل کردن کابینت‌های خطرناک، برداشتن فرش‌های لغزنده، نصب نرده در حمام و پله‌ها، کاهش شلوغی و نورپردازی مناسب به بیماران کمک می‌کند تا در محیطی امن و آرام زندگی کنند.